Borsa Nedir?
Bir malın alıcısının ve satıcısının buluştuğu bir platforma borsa denir. Borsa denilince birçok insanın aklına kumar vb. kavramlar gelse de aslında paranızın değerini artırmak için olağanüstü bir araçtır. Ayrıca, birçok farklı borsa platformu bulunmaktadır. Mesela, dövizlere ilişkin çapraz kurlar üzerinden para kazanmak için forex (foreign exchance) yatırımı yapılmaktadır. Kripto para alım satımı için kripto para borsaları üzerinden işlem yapılmaktadır. Altın, gümüş vb. gibi emtialar ile ilgili işlem yapmak istiyorsanız emtia borsalarından yararlanmalısınız. Halka açık şirketlere cüzi miktarlarda ortak olarak hisse senedi alım-satımı yapmak istiyorsanız hisse senedi borsaları üzerinden işlem yapmalısınız. Peki borsa nasıl öğrenilir? Mantığı nedir? Gelin birlikte bu konuyu inceleyelim.
Herhangi bir hisse senedini rastgele bir borsa platformu kullanarak satın alamazsınız. Öncelikle, o hisse senedinin yer aldığı borsaya tabi olan bir aracı kurum vasıtasıyla bir hesap oluşturmanız gerekmektedir. Örneğin, ABD borsalarında yer alan TESLA hissesini Türkiye borsasında listelenmediği için Borsa İstanbul üzerinden satın alamazsınız. Fakat, Ford Otosan (FROTO) hissesine ortak olmak istiyorsanız, Borsa İstanbul ile çalışan aracı kurumlar üzerinden FROTO hissesini satın alabilirsiniz.
Borsa Mantığı Nedir?
Bir milyarder olduğunuzu düşünün. Değeri 10 milyar ₺ olan A şirketine ortak olmak istiyorsunuz. Fakat bu şirket halka açık değil ve şirketin sahipleriyle görüşme yaparak bu şirkete ortak olmak istediğinizi belirttiğinizi düşünelim. Bu isteğinizin de kabul gördüğünü varsayalım. Mesela, şirketin yüzde 20’si için 2 milyar ₺ ödemeyi göze aldınız. Dolayısıyla, şirketin yüzde 20’lik kısmına ortak olmuş oluyorsunuz. Belirli zaman sonra şirkette yer alan hisselerinizi satmayı düşündünüz ve değeri 20 milyar ₺’ye yükselen A şirketinin yüzde 20’lik kısmını 4 milyar ₺’ye satmak istediniz ve satıcıyı da bulup sattınız diyelim.
Dolayısıyla, alıcı bulduğunuza göre şirketin o anki piyasa değeri 20 milyar ₺ olmuş oluyor. Çünkü en son yapılan işleme göre şirketin tüm hisselerinin değeri 20 milyar ₺’ye tekabül etmektedir. Fakat ülkemizde nüfusun çoğunluğunu küçük yatırımcılar oluşturmaktadır. 2 milyar ₺ gibi yüksek miktarlara sahip olmayan, 10 bin ₺ veya 100 ₺ ile bir şirkete ortak olmak isteyen insanlar olabilir. Milyonlarca insanı bir araya toplayarak bu meblağlar trilyonlarca TL paranın piyasada dönmesi sağlanabilir.
Bahsedilen A şirketinin yüzde 20’sinin bir şahsa değil de halka arz edildiğini düşünelim. Dolayısıyla, başlangıçtaki 10 milyar ₺’nin 2 milyar ₺’si halka açılmış olacak ve bu sayede küçük meblağlarla insanlar bu şirkete ortak olabilecekler. Buradaki küçük yatırımcıların sahip olduğu ortaklık, yüzde 20 ya da binde 1 gibi değerlerden daha düşük değerler olacaktır. Mesela, A şirketinden bin ₺’lik satın aldığınızı düşünelim. Dolayısıyla, bu şirketin 10 binde birine ortak olmuş olacaksınız. Burada önemli olan şirketin yüzde veya binde kaçına ortak olduğunuz değil, elinizdeki mal varlığının yüzde kaç yükseleceğidir. Çünkü 1 milyar ₺ yatıran yatırımcı %100 kazanıp parasını 2 milyar ₺’ye çıkartıyorsa, siz de %100 kazanıp paranızı iki bin ₺’ye çıkarmış olacaksınız.
2 milyar ₺’si halka arz edilen şirket, bu miktarı 2 milyon parçaya bölebilir. Yani bu sayede bir adet hissenin değeri 1000 ₺ olmaktadır. Dolayısıyla, siz bir adet hisse alırsanız şirketin 10 binde birine ortak olmuş olursunuz. Şirket bu hisseleri 2 milyar parçaya bölerse de bu sefer bir hissenin değeri 1 ₺ olmuş olur ve siz bu sefer bu şirketin hisselerinden 1000 ₺’lik almak için 1000 tane hisse satın almak durumunda kalırsınız.
Borsada işlem gören bu A şirketinin hisselerini binlerce, belki de on binlerce insan satın almış olacaktır. Bunların bir kısmı bu hisseyi herhangi bir ihtiyaçtan dolayı satmak isterken, bir kısmı ise bu hisseden satın almak isteyecektir. İşte tam bu noktada, hem alıcı hem de satıcı borsa pazarında karşı karşıya getirilir ve anlaşılan fiyat üzerinde satıcının malını satar ve parayı hesabına yatırır. Alıcının da hesabına hisse senedi bilgilerini ekler.
İnsanların devamlı alıp sattığı bu A hissesinin değeri, farklı satış fiyatları ve farklı alış fiyatları neticesinde anlık olarak değişebilmektedir. Örneğin, 1.05 ₺’den işlem gören bir A hissesi, 5 dakika sonra 1.06 ₺’den işlem görebilir. Günün sonunda, en son alıcı ve satıcının yaptığı işlem olan değer ise günlük kapanış verisi olarak kayıtlara işlenir. Ve elde edilen hisse fiyatı, şirketin halka açık olan ve olmayan tüm değerine genellendiğinde ise şirketin yeni piyasa değeri ortaya çıkmış olur.
A şirketinden devam edelim. Toplamda 10 milyar’a bölünen hisselerin 2 milyarı halka arz olmuştu. Yani bir hissenin değeri 1 ₺ idi. Gün sonunda şirketin bir hissesinin değeri için 1.06 ₺’ye çıktığında şirketin yeni değeri 10 milyar 600 milyon ₺ olmuş olacaktır.
Para kazanmanın en güzel ve belki de en heyecanlı yöntemlerinden birisi olan borsaya nasıl başlanır? Bir hissenin değeri neye göre yükselir veya düşer? Borsa için ne kadar para lazım? Borsada yatırım yaparken nelere dikkat edilmelidir? Şeklinde temel sorulara bu içeriğimizde yanıt arayacağız.
Borsaya Nasıl Başlanır?
Borsada işlem gören hisse senetlerinin mantığı bir önceki bölümde anlatılmıştı. Teoride borsanın mantığını öğrenmiş olsanız da yatırım yapılacak şirket seçiminde kendinize bir strateji mutlaka belirlemeniz gerekmektedir.
- Borsa ile ilgili kavramları iyi öğrenin
Borsada işlem yapmadan önce temel kavramları iyice öğrenmek faydanıza olacaktır. Sermaye, ödenmiş sermaye, piyasa değeri, lot, defter değeri vb. gibi temel kavramlar hakkında bilgi sahibi olmanız gerekmektedir. Bu terimler başlangıçta karmaşık görünse de tüm terimlerin birbirleriyle ilişkisi bulunduğundan dolayı zamanla bunları öğrenmek daha da kolaylaşacaktır.
- Meraklı olun
Her ne kadar borsa ile ilgili kavramları az çok öğrenmiş olsanız da, borsanın işleyişi hakkında meraklı olmanız gerekmektedir. Örneğin, internet üzerinden araştırmalar yaparak insanların borsada ne hakkında konuştuklarını takip etmelisiniz.
Borsa ile ilgili birçok YouTube kanalı mevcuttur. Dolayısıyla, borsa hakkında herkesin kendine göre eşsiz fikirleri mevcuttur. Bu noktada, birçok kaynağı arada bir inceleyerek yavaş yavaş konu hakkında fikir sahibi olacaksınız. Ne zaman herhangi bir videoda bahsedilen konu hakkında, videoyu çeken kişi ile bir konuda aynı düşünmediğinizi hissederseniz, borsanın mantığını anlama konusunda önemli bir adımı geride bırakmış olacaksınız.
- Risk algınızı somut bir şekilde tespit edin
Yüksek riskler yüksek kazançları beraberinde getirir. Dolayısıyla, birçok insan yüksek risk alarak borsaya girmeyi düşünmektedir. Örneğin, tüm paranızı tek bir hisse senedine yatırmak başlı başına bir risktir. Bunun için portföy oluşturmak gibi yöntemler mevcuttur. Öncelikle, küçük meblağlarla riskli işlemler yaparak kendinizi bir deneyin. Belirli bir süre sonra, hangi stratejiyi izlemeniz gerektiğine dair fikriniz elbette oluşacaktır. Dolayısıyla, risk algınızı kendiniz tecrübe ederek belirlemelisiniz. Bu husus konusunda farkındalığınızın olması, ömrünüzün geri kalanında da borsada daha rahat yatırım yapmanıza fayda sağlayacaktır.
- Sanal paralar ile borsayı deneyimleyin
Bazı web siteleri demo hesapları vasıtasıyla sanal paralarla sanal işlemler yapmanızı sağlamaktadır. Bu web sitelerinde sanal işlemler yaparak aklınızda yatan stratejinin mantıklı olup olmadığını tespit edebilirsiniz. Aklınızda yatan stratejinin bir nevi simülasyonunu yaparak bu strateji konusunda kendinizi test etmiş de olacaksınız.
- Eğitimlerden faydalanın
YouTube veya Udemy gibi platformlarda temel veya ileri düzey borsa eğitimleri kursları bulunmaktadır. Birçoğu cüzi miktarlarda olan bu kurslardan satın almak, en azından başlangıçta borsayı iyi öğrenmek adına güzel bir adım olacaktır. İlla da para vermenize gerek yok! YouTube üzerinde birçok kanal da borsayı anlama konusunda temel nitelikte ücretsiz videolar yayınlamaktadır. Borsa ile alakalı en çok izlenen videoları izleyerek eğitici nitelikte videolardan yararlanabilirsiniz.
Borsanın temel mantığını öğrendiğinize göre artık aracı kurumunuzu belirleme vakti gelmiştir!
- İşlem yapacağınız aracı kurumu belirleyin
Borsaya başlamak için yapılması gereken ilk işlerden birisi işlem yapacağınız aracı kurumu belirlemektir. Çünkü, borsada yatırım yaparken aracı kurumlar alış ve satışlarınızdan belirli komisyonlar almaktadırlar. Bu komisyonlar 10 bin ₺’de 5 ₺ veya 10 bin ₺’de 20 ₺ gibi değerler olabilmektedir.
Kimi insanlar çok fazla işlem yapacağı için daha düşük komisyon alan aracı kurumlar ile çalışmaktadırlar. Kimi insanlar ise daha az işlem yaptığı için mevcut banka hesabının bulunduğu aracı kurumlar vasıtasıyla işlemlerini gerçekleştirmektedir. Ayrıca, mevcut hesabınızın bulunduğu aracı kurum vasıtasıyla işlem yapıyorsanız ve işlem hacminiz yüksekse, o aracı kurum yetkilileriyle görüşüp komisyonlar ile ilgili daha düşük ödeme konusunda anlaşma yapabilirsiniz.
Aracı kurumunuzu belirledikten sonra sırada şirket seçimi ve hisseleri satın alma aşaması gelmektedir.
- Kendi stratejinizi belirleyin ve plana sadık kalın
Borsada işlem yaparken kesinlikle başkalarının tavsiyesiyle hisse alıp satmamanız gerekmektedir. Unutmayın ki borsa hakkındaki genel bilgiler sizde ömür boyu bulunacaktır. Dolayısıyla, her defasında başkalarının çoğunlukla iyi olmayan tüyolarından uzak durmanız gerekmektedir.
Kendi göbek bağınızı kendiniz kesin ve kendinize yeterli bir süre içerisinde net bir strateji belirleyin. Daha sonra bu stratejiye bağlı kalarak işlemlerinizi gerçekleştirin.
Kimi insanlar maaşının yüzde 10’uyla her ay belirlediği hisselerden satın alıp o hisseleri satmamak üzere tutmaktadır. Kimi insanlar ise her hisseye hedef fiyat belirleyip, o hisse o fiyata gelene kadar satmamak üzere elinde tutmaktadır. Bazı insanlar da, tek bir hisse satın alarak bu hisseden cüzi getiri elde ettikten sonra başka hisse satın alıp yine aynı işlemleri yapabilir. Dolayısıyla, sayısız stratejiler bulunmaktadır. Bu stratejilerden zamanla size en uygun olanı belirleyip bu plana sadık kalarak uzun vadede muazzam getiriler elde edebilirsiniz. Unutmayın, borsadaki en çok kazandıran stratejilerin altında sabır yer almaktadır.
- Piyasa haberlerini takip edin
Piyasalar hakkında haber yayınlayan web sitelerini veya piyasayı güncel yorumlayan insanları YouTube üzerinden düzenli olarak takip edin. Bu size konjonktür hakkında fikir vermekle kalmayacak, ayrıca genel kültürünüzü de artıracaktır.
Madem borsadan para kazanmak istiyorsunuz, bunun için yapılması gereken her şeyi yapmanız gerekmektedir. Örneğin, endeksler ne işe yarar? Dünyanın en ünlü borsaları hangileridir? Güncel olarak hangi sektörler ön plandadır? Son zamanlarda en çok kazandıran hisseler hangileri ve arkasında yatan sebepler nelerdir? gibi konulara kafa yorarak kendinizi geliştirin.
Öğrendiğiniz herhangi bir piyasa haberinin piyasaya nasıl etki edebileceği konusunda fikir sahibi olduğunuzda, piyasa takibi ve yorumlaması konusunda muazzam bir adım atmış olacaksınız. Birçok yorumunuzda elbette yanılacaksınız. Burada önemli olan bir fikre sahip olmanızdır ve yorumlama kabiliyetinizi geliştirmektir. Unutmayın, en iyi ekonomistler bile çoğunlukla yanılmaktadır. Fakat gelişen haberler hakkında rasyonel yorumlar yapmak bu işin en önemli bir kısmıdır.
Borsa Neye Göre Yükselir/Düşer?
Hisse senedi borsaları üzerinden gidelim. Borsa İstanbul’un yükseldiğini ya da düştüğünü bir yerde okuyorsanız ya da duyuyorsanız, bu yorum BİST 100 endeksi üzerinden yapılmaktadır. Her borsanın temel kabul edilen bir endeksi vardır. Örneğin, ABD’deki teknoloji şirketlerinni bulunduğu Nasdaq borsası, bu noktada temel borsa endeksi olarak kabul edilmektedir. Türkiye’de ise piyasa değeri olarak ve işlem hacmi olarak en büyük 100 şirketin fiyat hareketlerini ağırlıklı olarak temsil eden endeks olan BİST 100 endeksi ülkemizin temel borsa endeksi olarak kabul görmektedir.
BİST 100 endeksi, bu 100 şirketin ortalama (halka açık piyasa değerlerine göre ağırlıklandırılmış bir şekilde) fiyat değişimlerini sembolize etmektedir. Belirlenen bu 100 şirket her 3 ayda bir güncellenmektedir. Bununla birlikte en büyük 30 şirketi temsil eden BİST 30 endeksi gibi endekslerin yanında sektörleri temsil eden endeksler de bulunmaktadır. Ayrıca, faiz hassasiyeti bulunan yatırımcılar için oluşturulmuş katılım endeksleri de bulunmaktadır.
BİST 100 endeksindeki hesaplanan değer pozitif ise borsa yükseldi, negatifse borsa düştü yorumu yapılmaktadır. BİST 100 endeksinden bağımsız olarak sizin aldığınız hisseler BİST 100 endeksi düşse bile yükseliş gösterebilmektedir.
Hükümetin uyguladığı politikalar, merkez bankalarının aldığı kararlar, ülkelerin birbirleri ile olan ilişkileri hakkında aldıkları önemli kararlar yatırımcılar üzerinde olumlu ya da olumsuz baskı oluşturabilmektdir. İşte bunun neticesinde yatırımcıların yapmış olduğu hareketler BİST 100 endeksini dönemsel olarak etkilemektedir. Mesela, COVID-19 pandemisi ilan edildiği dönemde tüm dünya borsalarında yaşanan ani düşüşler, o günkü konjonktüre has bir fiyat hareketidir. Veya alınacak olan bir erken seçim kararı muhtemel olarak borsada kısa vadede düşüşleri getirse de uzun vadede hisse senetleri yine olması gereken seviyelere gelecektir.
Borsa İçin Ne Kadar Para Lazım?
Borsaya girebilmek için maksimum veya minimum bir limit elbette vardır. Örneğin, piyasada yer alan tüm hisseleri satın alacak kadar bir meblağ Borsa İstanbul için bir limit teşkil etmektedir. Ayrıca, bir adet hisse fiyatı en düşük seviyede olan hissenin o anki değeri de minimum fiyatı oluşturmaktadır. Fakat gerçekçi olunca, borsada 50 ₺ ile hatta 10 ₺ ile bile giriş yapabilmek mümkündür. Yani herhangi bir birikimle borsada rahatlıkla yatırım yapılabilir.
Bu arada unutmamak lazım ki, bir adet hissenin değeri o şirketin toplam piyasa değerini yansıtmamaktadır. Mesela bir şirketin 1 milyon adet hissesi vardır ve bir hissenin değeri 10 ₺’dir. Dolayısıyla, o hissenin toplam piyasa değeri 10 milyon ₺’dir. Diğer hissenin ise bir tanesinin değeri 100 ₺’dir ve 1000 adet hissesi vardır. Bu hissenin ise toplam piyasa değeri 100 bin ₺’dir. Dolayısıyla, adet fiyatı daha pahalı olan şirketin toplam piyasa değeri, adet fiyatı daha düşük olan bir şirketten daha düşük olabilir.
Borsa Oynarken Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
- Paranızı bir hisseye bağlamayın
Öncelikle tüm paranızı bir hisse senedine kesinlikle bağlamayın. Tüm parayı örneğin 10 hisseye ya da 20 hisseye (siz karar verin) bölerek portföy çeşitlendirmesi yapın. Hatta gerekirse paranın bir kısmını altın vb. gibi güvenli liman olarak adlandırabilecek entrümanlara yatırın. Borsa konusunda artık uzman olduğunuzu hissettiğinizde, zaten altın yatırımı yapmanın sizi kesmeyeceğini anlayacaksınız.
- Çabuk zengin olmayı beklemeyin
Kesinlikle kısa bir sürede zengin olmayı beklemeyin. Borsa sizin uzun vadede zengin yapabilir fakat kısa vadede kesinlikle zengin yapamaz. Borsada bileşik getirinin gücüne inanın. Mesela, önce %100 kazandıktan sonra bir kere daha %100 kazanırsanız toplamda %200 değil de %300 kazanmış olursunuz. Daha sonra bir daha %100 kazanırsanız, bu sefer de toplamda %700 kazanmış olursunuz. Dolayısıyla, bileşik getiri sayesinde uzun vadede zengin olma ihtimaliniz, eğer stratejinize sadık kalır ve sabırlı olursanız, mümkündür.
- Size ait olmayan parayla riskli yatırım yapmayın
Yüksek faizler çekerek size ait olmayan parayla kesinlikle riskli bir yatırım yapmayın. Veya ailenizden, eşinizden, dostunuzdan borç aldığınız parayla yatırım yapmayın. Tamamen kendi birikimlerinizle yatırım yapın.
- Dost tavsiyesi üzerine hisse almayın
Kulaktan dolma bilgilerle hisse alıp satmayın. Borsadan zengin olmak istiyorsanız borsanın mantığını kesinlikle iyi bir şekilde öğrenmeye çalışın. Sonrasında ise kendi stratejinizi geliştirin ve kimseye muhtaç olmadan kendi paranızı kazanın.
- Günlük al-sat işlemlerinden kaçının
Borsa uzun vadeli yatırımcıların zengin olabileceği bir yatırım platformudur. Günlük al-sat yapmaktan kesinlikle kaçınmalısınız. Bir birikim yapıyorsanız muhtemelen bir iş sahibisiniz veya bir işte çalışıyorsunuz. Sürekli ekran başında olarak hisse senedi al-sat yapmak hem sağlığınızı olumsuz etkiler hem de uzun vadede para kazanma olasılığınızı düşürür.
- Geceleri rahat uyuyabileceğiniz bir strateji izleyin
Yapacağınız yatırımları yapmadan önce “ben bu hisseleri alıp bu stratejiyi izlersem geceleri rahat uyur muyum?” sorusuna “evet” diyebilmeniz gerekmektedir. Çünkü borsada yatırım yapmanın en önemli kısımlarından birisi de işin psikoloji kısmıdır. Psikolojinizi iyi yönetmediğiniz zaman uzun vadede psikiyatrik sorunlarla karşı karşıya kalabilirsiniz.
- Hatalarınızdan ders çıkarın
Borsada hiçbir insan mükemmel işlemler yapamaz. Borsadan zengin olmuş insanlar, geçmişte yaptıkları hatalardan ders çıkararak daha iyi kararlar verdiklerinden dolayı zengin olmuşlardır. Kendinizi hiçbir zaman küçük görmeyin ve yapmış olduğunuz bir hatanın hata olduğunu kabul edip bundan ders çıkarın. Hatta gerekirse bununla ilgili araştırmalar yapıp insanların bu tarz hatalar karşısında nasıl önlemler aldıklarını inceleyin.
Borsada Para Sıfırlanır Mı?
Borsada kotadan çıkarılan şirketlere ilişkin örnekler mevcuttur. Kotadan çıkartılan hisselerin değerleri artık 0 ₺ olarak görünmektedir. Yani artık tahtada işleme açık olmadığı anlamına gelmektedir. Fakat bunlar bir anda olmamaktadır. Bir şirket kotadan çıkartılıyorsa zaten uzun süredir sorunlu şirket kategorisinde hareket ediyordur. Patronun güvenilmez olması, şirketin KAP’ta gerekli açıklamaları zamanında yapmaması, aldığı uyarıları yerine getirmemesi, borçlarını ödeyememesi, iflas açıklaması gibi sebepler paranızın 0 ₺ olmasına sebebiyet verilebilir. İşte tam da bundan dolayı, tüm paranızı bir hisseye yatırmak yerine portföy oluşturup birden fazla hisseye yatırım yaparak riski azaltmak en güvenilir stratejilerden bir tanesidir. Not: Kotadan çıkarılan şirket belirli süre sonra gerekliliklerini yerine getirerek tekrar borsada işlem görmeye devam edebilir.